Creatieve hopeloosheid

Creatieve hopeloosheid is een belangrijk begrip binnen de Acceptatie en Commitment therapie (ACT). Kortgezegd betekent het ‘stop met worstelen’ als eerste en belangrijke stap op weg naar acceptatie. Een stap naar een leven waarin je de dingen doet die voor jou waardevol zijn. Door je oude strategieën los te laten ontstaat ruimte voor nieuw gedrag. Een korte uitleg.

De onderliggende theorie van ACT staat vol metaforen die de therapie verduidelijken. Voor een beter begrip van creatieve hopeloosheid is dat bijvoorbeeld de bal die je onder water duwt. Om de bal onder water te houden zijn kracht en energie nodig. Al je aandacht gaat naar het duwen van de bal. Tijd of aandacht voor iets anders is er niet. Maar wat als je de bal nou eens gewoon loslaat? Dan plopt deze plotseling naar boven, zichtbaar aan de oppervlakte. Hij dobbert langzaam voorbij. Je verliest niet langer energie, kracht en aandacht aan het onderdrukken van de bal. Zo ontstaat ruimte voor belangrijkere zaken. Vul voor ‘bal’ gedachten, angst, herinneringen of andere innerlijke ervaringen in en de betekenis wordt je misschien al iets duidelijker.

Het leven is niet altijd leuk en rechtvaardig. Ieder mens krijgt vroeg of laat te maken met vervelende gebeurtenissen. Veel mensen kunnen die gebeurtenissen en negatieve innerlijke ervaringen die ermee gepaard gaan niet uit hun gedachten bannen. Ze steken soms jarenlang veel tijd en energie in het vermijden of onderdrukken van deze gedachten. Dit loopt keer op een keer uit op een teleurstelling: de pijn blijft. En zo ontstaat hopeloosheid: wat ik ook doe, het helpt niet. Neem Mike, een man van 28 jaar. Hij heeft last van paniekaanvallen en hyperventilatie. Om die te onderdrukken drinkt hij veel en slikt kalmeringspillen. Feestjes gaat hij liever uit de weg, uit angst een aanval te krijgen. ‘Ik ga pas weer voluit leven als ik de angst onder controle heb’, is zijn gedachtegang. Om in de metafoor te blijven: om zijn angst en innerlijke ervaringen te bestrijden duwt hij de bal alleen maar dieper het water in wat nog meer energie kost. Hoe meer je je best doet de innerlijke ervaring onder controle te krijgen of angstige situaties te vermijden, hoe erger het wordt.

Een ACT therapeut zal met Mike aan de slag gaan met creatieve hopeloosheid. Hij zal Mike duidelijk maken dat zijn angst niet te contoleren is. Dit is een proces dat een cliënt binnen ACT zélf moet ervaren. Dat is niet altijd even makkelijk en het zal ook niet in één sessie resultaat geven. Een ACT therapeut zal er vaker op terug moeten komen. In de ACT opleiding leer je daarom welke vragen je moet stellen. Zoals: ‘Wat ga jij uit de weg?’ ‘Welke strategieën heb je tot nu toe doorlopen?’ ‘Welke invloed heeft dit op je leven?’ ‘En wat hebben deze strategieën tot nu toe opgeleverd?’ Het antwoord op die laatste vraag is voor de cliënt vaak onthutsend: al mijn inspanningen ten spijt, ben ik er niets mee opgeschoten. ‘Maar wat moet ik dan?’, klinkt het soms wanhopig. ‘Met deze angsten, nare gedachten of andere innerlijke ervaringen kan ik toch niet blijven leven? Ik moet ze wel onderdrukken!’

In Acceptatie en Commitment therapie zal het inzicht ontstaan dat je ondanks al het vechten geen controle hebt. Dat het blijven denken in cirkels nutteloos en hopeloos is. Strijden, vermijden en onderdrukken helpen niet. Controle over je belevingen is onmogelijk. Daarvoor in de plaats kun je beter kiezen voor een andere strategie: loslaten en nieuwe wegen vinden. Door te stoppen met worstelen en het oude los te laten ontstaat creativiteit: ruimte voor nieuwe ervaringen en de vaardigheid om dingen te doen die het leven voor jou wél waardevol maken. Hiermee geef je de hoop op dat de strategieën die je altijd gebruikte werken. Die hopeloosheid opent de deur naar nieuwe vormen van gedrag. Vandaar de term creatieve hopeloosheid: door te stoppen met krampachtig controle houden over je denken en voelen, ontstaat creatieve ruimte voor nieuw gedrag en nieuwe ervaringen. Let wel: de cliënt zelf is niet hopeloos, maar de strijd tegen zijn negatieve innerlijke ervaringen is dat wel. Met de juiste vragen geeft de ACT therapeut zijn cliënt weer nieuwe hoop.